«Κάθε βιβλίο του Σκαρίμπα είναι μια κραυγή οδύνης για ό,τι κακό μπορεί να κρύβει ο άνθρωπος, αλλά κι ένας διάτορος αλαλαγμός χαράς και ενθουσιασμού για την αστείρευτη ζωική ορμή που αναγεννά τον άνθρωπο» έγραφε στις 3 Απριλίου του 1939 στο Ελεύθερον Βήμα η διαφημιστική καταχώριση των εκδόσεων Γκοβόστη για το Σόλο του Φίγκαρω του Γιάννη Σκαρίμπα.
Ο εκκεντρικός, γραφικός, σουρεαλιστής, αιρετικός, τολμηρός, αταξινόμητος, θυμόσοφος, είρωνας, καυστικός, προκλητικός συγγραφέας της Χαλκίδας κυκλοφορούσε το δεύτερο μυθιστόρημά του. Είχε προηγηθεί ο Μαριάμπας (1935) και τα διηγήματα Το θείο τραγί (1933). Είχε πάρει το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού διηγήματος του περιοδικού Ελληνικά Γράμματα το 1929. Δεν ήταν άγνωστος.
Γεννημένος στην Αγία Ευθυμία Παρνασίδας, ο Σκαρίμπας ταυτίστηκε με
τη Χαλκίδα, όπου πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1984. Εκεί εγκαταστάθηκε μετά
τον γάμο του με την Ελένη Κεφαληνίτη, το 1919, άνοιξε τελωνειακό
γραφείο, απέκτησε πέντε παιδιά, ταξίδεψε ελάχιστα και έζησε μια ζωή
δημιουργώντας έργα αιφνιδιαστικά, πρωτότυπα, ανεξάρτητα από σχολές και
ρεύματα, μνημεία μιας τέχνης «χειροποίητης». Με τα χρόνια ανέπτυξε με τη
Χαλκίδα μια σχέση ερωτική, η πόλη έγινε τόπος εσωτερικός, τόπος της
ουτοπίας, η Χαλκίδα κατέληξε σύμβολο του Σκαρίμπα και ο Σκαρίμπας έγινε
«ο ιδαλγός της Χαλκίδας».
Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, βιβλιοκριτικός,
ιστορικός του 1821, αρθρογράφος και επιστολογράφος, μανιώδης
καραγκιοζοπαίχτης, υπονομευτής της γλώσσας και της σύμβασης, ο Σκαρίμπας
δεν θέλησε να ανήκει πουθενά. Σουρεαλιστής χωρίς να ενταχθεί ποτέ στην
παρέα των σουρεαλιστών, πολέμιος της ρεαλιστικής γραφής και της
ηθογραφίας, χρησιμοποιεί τη γλώσσα με τρόπο αναρχικό και παράδοξο, σαν
παρωδία της γλώσσας των λογίων. Περιφρονεί τη φόρμα, καταστρέφει τους
παραδοσιακούς θεσμούς της αφήγησης, παραβιάζει τη σύνταξη και τη
γραμμική της τάξη και καταγράφει την πραγματικότητα όπως εκείνος την
εννοεί και την αντιλαμβάνεται πέρα από τους κανόνες της λογικής. Στίχοι
του δημοτικού τραγουδιού, παιχνίδια με γλωσσοδέτες, φορμουλαϊκές
εκφράσεις του θεάτρου σκιών, παιδικές κουβέντες και ηχομιμητικές λέξεις
κεντούν τον λόγο του. Μίμοι, φασουλήδες και Καραγκιόζηδες κατοικούν τους
κόσμους του, κόσμους αντεστραμμένους. «Τα γυρίζω ανάποδα για να σταθούνε όρθια» έλεγε.
Στην εποχή του δεν αγνοήθηκε. Κι αν ο ιστορικός της λογοτεχνίας της
γενιάς του, ο Κ. Θ. Δημαράς, δεν τον μνημόνευσε στην Ιστορία του, ο
Κωστής Μπαστιάς και ο Φώτης Κόντογλου τον υποστήριξαν πολύ. Στη
δικτατορία λατρεύτηκε, στη μεταπολίτευση διαβάστηκε πολύ. Το 1976
τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο διηγήματος για τη συλλογή Φυγή προς τα εμπρός
(1976). Αργότερα ξεχάστηκε. Για τη φιλολογική έρευνα ήταν στο περιθώριο
για χρόνια. Κάτι τα δικαιώματα του έργου του, τα οποία είχε μοιράσει με
τρόπο περίτεχνο που δυσχέραινε την επανέκδοσή τους, κάτι που είχε
περιπλέξει τα πράγματα εκδίδοντας διαφορετικά έργα με τον ίδιο τίτλο και
το ίδιο έργο με διαφορετικούς τίτλους, είχε δυσκολέψει ο ίδιος τη
μελέτη του έργου του - ίσως προγραμματικά και σκόπιμα, πάντως εντελώς
σκαριμπικά. Το έργο του άρχισε να συγκεντρώνει από τη δεκαετία του 1990 η
φιλόλογος Κατερίνα Κωστίου, η οποία επιμελείται τις εκδόσεις των απάντων του που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Νεφέλη.
Σήμερα ο Σκαρίμπας γοητεύει όσους απολαμβάνουν το χιούμορ και την
ανατρεπτική γλώσσα του, το αποσπασματικό, το ασυνάρτητο, το παράλογο, το
παιγνίδι και τη μετακίνηση από το σοβαρό στο γκροτέσκο. Ιδιαίτερη φωνή
της νεοελληνικής λογοτεχνίας, δεν είχε συνεχιστές. Τον πιο γόνιμο
διάλογο με το έργο του είχαν ο Θεσσαλονικιός Τόλης Καζαντζής (1938-1991) και ο από το Διδυμότειχο μέτοικος στη Χαλκίδα Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ο εκδότης του Παπαδιαμάντη.
Προετοιμάζοντας το έδαφος για τις εκδηλώσεις που θα εγκαινιάσουν το
αναμενόμενο Αρχείο Μελετών Γιάννη Σκαρίμπα στη Χαλκίδα, ο δήμος και
πολιτιστικοί φορείς της πόλης διοργανώνουν εκδηλώσεις μνήμης για τα 30
χρόνια από τον θάνατο του Σκαρίμπα που θα πραγματοποιηθούν το Σάββατο 25
και την Κυριακή 26 Ιανουαρίου.
